Motyw zaświatów wśród książek Young Adult stanowi grząski grunt dla pisarzy i pisarek. Można popaść albo w banały, albo tak obciążyć książkę, że już nie będzie atrakcyjna dla osób czytających. V.E. Schwab nie raz udowodniła, że znane wszystkim życiowe tematy można ubrać w zupełnie nową szatę (choćby Niewidzialne życie Addie LaRue). Tak samo dzieje się w Mrocznej krypcie, gdzie autorka postanowiła zaszaleć z koncepcją zaświatów. I wyszło jej to wspaniale.
Mroczna krypta to książka zawierająca w sobie dwa tomy: The Archived. Uśpieni oraz The Unbound. Przebudzeni. Zanim wejdziemy w fabułę stworzoną przez Victorię Schwab trzeba zaznaczyć, że już sama forma książkowa serii cieszy oko. Oba tomy zawarte są w jednej książce w twardej oprawie. Dominująca biel udekorowana delikatnymi wzorami kontrastuje z czarnymi kluczami i krwistą czerwienią liter V.E. Schwab i tytułów – wszystko ma swoje symboliczne znaczenie dla treści. Wydanie obu tomów w jednej formie jest bardzo wygodne dla wszystkich czytających. Dzięki temu można pochłonąć całą historię na raz.
Archiwalne zaświaty Victorii Schwab
A teraz wracamy już do fabuły i koncepcji. Całą serię V.E. Schwab oparła na wykreowanej przez siebie instytucji tajemniczego Archiwum – miejsca istniejącego gdzieś na pograniczu świata i nicości. Można uznać je za zaświaty, choć autorka nie stosuje się do religijnych czy typowych pojęć rzeczywistości. Poza Archiwum istnieje również Pasaż wypełniony drzwiami. Oba miejsca są ze sobą ściśle związane, bo to pierwsze przechowuje ludzkie dusze, zwane przez Schwab Historiami. Przykładowo, gdy ktoś umiera, jego Historia trafia do Pasażu, swego rodzaju korytarza. Wtedy trzeba ją przeprowadzić (siłą lub po dobroci) do tzw. Zwrotu, czyli ją zarchiwizować, uśpić.
W tym miejscu wchodzą na scenę Strażnicy – osoby łapiące zabłąkane Historie. Wyposażeni są w klucze (symbol na okładce) otwierające drzwi Pasażu, którymi mogą też przechodzić ze świata ludzi do Archiwum. Schwab opowiada historię Mackenzie, nastoletniej Strażniczki trafiającej z rodzicami do nowego domu. Cała rodzina przeżywa jeszcze nagłą śmierć młodszego brata dziewczyny. Żeby cała historia Schwab nie była taka prosta, należy dodać, że Archiwum jest absolutnie tajnym miejscem i Strażnicy muszą prowadzić podwójne życie, aby nikt się niczego nie dowiedział. W ten sposób otrzymujemy powieść po części thrillerową, szpiegowską, fantastyczną i, oczywiście, Young Adult.
Czy dobrze robię, że kłamię?
Mackenzie nie ma lekkiego życia. Posiada dar odczytywania myśli i „energii” innych osób, dlatego to właśnie ona zostaje przez własnego dziadka wyznaczona na jego następczynię, Strażniczkę. Przez całe swoje dzieciństwo i nastoletniość uczy się kłamać, walczyć, zwodzić, być najlepszą. A wszystko to w tajemnicy przed resztą świata. Kiedy więc czyta się jej losy, można poczuć ciężar tych wszystkich manipulacji, tego fałszywego życia, jakie wytworzyła niczym kokon. Pod pozorami nastolatki kryje się zabójcza dziewczyna, która też ma uczucia i cierpi. Również przez ilość kłamstw, jakie musi wypowiedzieć swoim najbliższym. Schwab poprzez postać Mackenzie nie mówi, że kłamstwo jest dobre czy złe. Pokazuje, co robi z człowiekiem po dłuższym czasie. Traktuje je jako pomoc w życiu Strażnika, ale jednocześnie obciążenie psychiczne.
Na przestrzeni dwóch tomów możemy obserwować prawdziwą ewolucję Mackenzie. Bohaterka przechodzi przez istne piekło, traumę i omal nie niszczy całego swojego życia (tego jawnego i tajnego). Wykreowana przez V.E. Schwab postać Wesleya stanowi punkt podparcia i jednocześnie jedyny ratunek dziewczyny. Chłopak to dowód na możliwość odnalezienia równowagi w swoim trudnym życiu. Z pewnością też rozładowuje atmosferę gęstniejącą wokół Mackenzie, jego się chyba nie da nie lubić!
Dreszcz zbrodni – specjalność V.E. Schwab
Pomimo początkowo dość filozoficznego wydźwięku powieści Schwab (zaświaty, dusze, umieranie), Mroczna krypta ma w sobie sporo z thrillera czy nawet kryminału. Mackenzie na przestrzeni obu tomów odkrywa ślady różnych zbrodni mogących zagrozić Archiwum i zarazem światu na zewnątrz. Zdolność odczytywania wspomnień z przedmiotów czy miejsc czynią z Mackenzie detektywkę. Wszystko dzieje się również w czasie tajemniczych kłopotów z Historiami w Archiwum. Zaufanie do wszystkich, i tak już nadłamane ciągłymi kłamstwami, zostaje wystawione na ostateczną próbę. Dzięki tym zabiegom Schwab akcja nie jest ani za szybka, ani za wolna. Momenty powolnych śledztw przeplatane są przez sceny walki. Z kolei punkt kulminacyjny ściska za serce tak, że nawet po skończeniu serii wraca się myślami do bohaterów i ich wyborów.
Radzenie sobie z żałobą i traumą
Jeśli chciałoby się jakoś rozróżnić oba tomy V.E. Schwab i wskazać ich charakterystyczne elementy, to pierwszy – The Archived. Uśpieni – poza wprowadzeniem czytających w świat Archiwum eksponuje stratę, żałobę po bliskiej osobie. Mackenzie próbuje poradzić sobie z odejściem jej brata, a to nie jest proste, zwłaszcza kiedy pracuje się z duszami. Schwab w tym tomie daje możliwość namacalnego ujrzenia rozterek bohaterki. Widać, kiedy pojawia się obsesja i przesada, a żadna z nich nie jest zdrowa. Dobrze jest przeżyć żałobę, ale należy iść dalej, co nie jest proste ani dla Mac, ani dla nas.
Drugi tom – The Unbound. Przebudzeni – skupia się już na wydarzeniach dziejących się w nowej szkole Mackenzie. Schwab kreśli obraz elitarnej amerykańskiej szkoły, w której dziewczyna próbuje stworzyć pozory normalności. Nie udaje jej się to, bo zostajemy przez autorkę wrzuceni w grząski grunt traumy i psychicznych problemów, w jakie popada bohaterka. Rola terapii, ale też zaufanych osób jest wówczas bezcenna. Do tego postać Owena jako rewolucjonisty, geniusza zła, istnego nemezis Mackenzie została przez Schwab wykreowana w sposób przerażający – i dzięki temu przekonujący. Refleksja nad tym, kto ma rację, kto jest dobry i zły, stanowi chyba naturalną reakcję na to, co autorka proponuje. Dzięki temu tomy nie są płytkie, wciągają, wbijają szpilę przemyśleń, czyli są istną kopalnią dla czytających.
Nieskończona wyobraźnia Victorii Schwab
V.E. Schwab stworzyła świat, w którym młoda osoba musi prowadzić podwójne życie, ryzykując tym samym wymazanie pamięci, traumę czy utratę życia. Mroczna krypta to rzeczywiście pełna mroku opowieść kiełkująca w głowie nawet po jej skończeniu. Przygody Mackenzie Bishop są wciągającą rozrywką, a jednocześnie ambitnym pomysłem Schwab na dyskusję o kłamstwie i przemijaniu. Dylematy w czasie lektury palą bohaterkę, jak i czytających. Walki są pasjonujące, pochłaniają bez reszty na długie godziny. Z tych walk z pewnością możemy wyjść odmienieni.
